Z kart historii

Podczas badań archeologicznych na terenie Pawłowiczek natrafiono na wiele wykopalisk z epoki neolitu, brązu i żelaza, co dowodzi iż teren ten był zamieszkiwany już w pradziejach przez wiele różnych plemion. Jednak pierwsza pisana informacja o osadzie pochodzi dopiero z 1302 roku, kiedy to Papież Bonifacy VIII potwierdził dokumentem opatowi cystersów z Imielnicy posiadłości i wioski przynależne klasztorowi, wśród których wymienił również dzisiejsze Pawłowiczki , jako Paluskowitz. Na przestrzeni dziejów nazwa miejscowości przyjmowała różną pisownię i różne brzmienia. I tak na przykład w 1453 – Pawlowitz, w 1531 Pawlowitze, w 1678 Pawlowice, a w 1786 roku Pawlowitzke. Nazwa wsi ma charakter patronimiczny istnieje więc prawdopodobieństwo, iż któryś z książąt śląskich przeznaczył osadę i ziemię należącą do niej niejakiemu Pawłowi, a jego potomni nazwali ją Pawłowizną. Z czasem utrwaliła się nazwa Pawłowice, zmieniona ostatecznie na Pawłowiczki.

Przed 1453 rokiem właścicielem Pawłowiczek był Jan z Dobieszów, który sprzedał je wraz z innymi swoimi posiadłościami niejakiemu Dirskiemu z Laskowic, co również zostało potwierdzone odpowiednim dokumentem z roku 1453 przez Konrada Czarnego księcia oleśnickiego i kozielskiego. Z kolejnych akt, tym razem parafialnych, dowiedzieć się można, iż Pawłowiczki w 1662 r. były własnością barona Mikołaja Larysza z Naczęsławic. Do roku 1766 właścicielami Pawłowiczek byli wyłącznie katolicy, podobnie jak mieszkająca tam ludność. Później zamieszkiwane były również przez wspólnotę bracką hernhutrów, która nabyła je za 20 tysięcy florenów od hrabiego Surmy i nazwała “Gnadenfeld”.

Założyciele gminy dążyli, by był to teren osadniczy. Miały tu powstawać i rozwijać się zakłady rzemieślnicze. Tak też się stało. Gmina dała zatrudnienie ludności miejscowej i mieszkańcom okolicznych wsi. Zaskakująca była liczba i różnorodność prowadzonej działalności m.in. piekarnictwo, masarnictwo, garbarstwo, rymarstwo, tkactwo i krawiectwo. Rozwijało się ślusarstwo, blacharstwo, garncarstwo, murarstwo czy stolarstwo. Funkcjonowały ponadto warzelnia mydła, olejarnie, cegielnia, kotlarnia, kaflarnia i odlewnia dzwonów. Był również kołodziej, zegarmistrz, złotnik. Nie brakowało też browaru i warsztatu bednarskiego oraz kramów z artykułami spożywczymi i innymi wytwarzanymi przez miejscowych rzemieślników. Jak na małą miejscowość liczącą zaledwie kilkaset mieszkańców była to imponująca lista. W roku 1784 założono straż pożarną, która dysponowała sikawką pożarniczą – pierwszą w gminie wiejskiej Górnego Śląska. Została ona użyta rok później, podczas pożaru w Gościęcinie, który dzięki niej ocalał przed zniszczeniem.

Oprócz rzemiosła rozwijała się także oświata i nauka. Dzieci uczęszczały najpierw do szkoły katolickiej w Rzeczycy. Prowadzono jednak starania o uzyskanie zezwolenia na budowę szkoły ewangelickiej. Zezwolenie takie uzyskano 25 lipca 1821 r., jednak ze względu na brak środków chwilowo poprzestano na adaptacji zakupionego za 600 talarów domu Filipa Kretschmera, gdzie dzieci rozpoczęły naukę w 1822 r. Nowy budynek szkolny wybudowano dopiero w 1899 roku, dzięki staraniom nauczyciela Wilhelma Otte, który uczył w Pawłowiczkach przez 38 lat. Do szkoły tej chodziły dzieci protestantów z okolicznych wiosek: Radoszów, Polskiej Cerekwi, Ostrożnicy i Boryszowic ale i katolików choć szkoła w Rzeczycy ciągle istniała.

Z historią Pawłowiczek związanych było wielu interesujących ludzi. Mieszkał w nich Jean Mettetal – botanik, nauczyciel, miłośnik przyrody założyciel lasku olchowego. Dyrektor miejscowego seminarium – teolog Friedrich Wilhelm Kölbing, który sporządził spis “Flora Pawłowiczek”. Żył tu także i pracował Otto Utendörfer – znany ornitolog, który dokonał zmiany nazwy “ptaki drapieżne” na “ptaki chwytne”. Brat Gustaw Wetschke, aptekarz i jego syn, którzy również byli zapalonymi botanikami. Docent Theodor Steinberg z Pawłowiczek wspólnie ze studentami był pierwszym, który wszedł na szczyty Tatr Wysokich. Walter Baum, nauczyciel szkoły powszechnej, badacz historii Ziemi Pawłowickiej, który na tych terenach prowadził już wtedy prace wykopaliskowe i poszukiwania śladów człowieka prehistorycznego.

Na mocy podpisanych w 1742 roku we Wrocławiu preliminariów pokojowych w wyniku toczących się od 1740 roku wojen między Prusami, a Austrią niemal cały Śląsk – wraz z terenami należącymi do dzisiejszej Gminy Pawłowiczki – znalazł się w obrębie monarchii Hohenzollernów. Trwało to około dwóch wieków.

Losy Pawłowiczek są ściśle związane z losami Śląska także w czasie II wojny światowej i po wyzwoleniu w marcu 1945 r.

Idąc tropem historii zachęcamy do zwiedzenia Gminy i jej zabytków:

Borzysławice

• Brama zwana Zamkową lub Berlińską, zbudowana przed 1790 rokiem;
• Brama Żabia zbudowana w 1785 roku, pierwotnie przeznaczona na ratusz i więzienie (fot. wyżej);
• Zabudowania dworskie, czworaki, wozownia, kuźnia i obora;

Chrósty

• ruiny pałacu z XVIII wieku będącego w posiadaniu rodziny Lichnowskich, później od 1817 roku własność von Schön von Scher Thoss, spalonego w 1945 r.;
• zespół dworski, w skład którego wchodzą spichlerz, obora oraz park;

Gościęcin

To jedna z najstarszych miejscowości Górnego Śląska, nadanej w XIII wieku Opactwu w Lubiążu. Liber Fund wymienia, ok. 1305 roku, wieś Gościęcin wraz z kościołem i sołectwem. Na terenie gościęcińskiej parafii cieszył się wielką czcią kult św. Bryksjusza, który uchodził za patrona przeciw wszelkim cierpieniom ciała i złym duchom. Jego kult został uhonorowany w herbie gminy Pawłowiczki.

Był on biskupem we francuskim mieście Tours. Jako duchowny nie odznaczał się początkowo przykładnym zachowaniem, był też zbyt hardy w stosunku do biskupa św. Marcina, którego był uczniem. Św. Marcin przepowiadał mu, że zostanie jego następcą i wycierpi wiele potwarzy. Przepowiednia spełniła się dokładnie, rzucano na niego oszczerstwa, musiał nawet uchodzić do Rzymu. Wrócił po 17 latach do swojej diecezji, gdzie umarł otoczony czcią swoich diecezjan.

W Gościęcinie zachował się:

• kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NP Marii; pierwotnie drewniany, odbudowany po pożarze w 1792 r;
• kościół odpustowy p.w. św. Bryksjusza z kaplicą wzmiankowaną w 1594 r.;
• kościół zbudowany w 1661 r. z fundacji Marty i Marcina Wolffa, odnowiony w 1880r. Drewniany o konstrukcji zrębowej zbudowany na podmurówce, usytuowany w polu poza wsią * przy drodze do wsi Kózki – na niewielkim wzniesieniu w otoczeniu starych drzew. W sąsiedztwie, po przeciwległej stronie kaplica z 1916 r;
• studnia św. Bryksjusza i źródełko oraz drewniany budynek pustelni wybudowany przed 1870 rokiem, w miejscu nazywanym przez miejscową ludność “Bryksy”.

Grudynia Wielka

• kościół parafialny p.w. Nawiedzenia NMP;

• pałac w zespole dworskim, do którego należą również spichlerz, obora, wozownia, kuźnia oraz park;

Jakubowice

• pałac w zespole pałacowym oraz park i zabudowania dworskie, w których obecnie znajduje się Dom Pomocy Społecznej Dom Opieki.

Maciowakrze

• kościół parafialny p.w. św. Floriana, wzmiankowany po raz pierwszy w 1223 roku, obecny został wzniesiony w 1772 r. w stylu barokowym;
• barokowa plebania zbudowana w 1780 roku, odnowiona przed 1939 rokiem;

Milice

• renesansowy kościół filialny p.w. św. Marcina usytuowany na wzniesieniu pośrodku wsi był wzmiankowany w już 1303 r., obecny został zbudowany w roku 1573, w latach 1818 – 1821 uległ znacznej przebudowie;
• budynek gorzelni wchodzący w skład zespołu dworskiego wraz z oborą, parkiem i otaczającym go zabytkowym murem z bramą wjazdową;

Naczęsławice

• kościół p.w. św. Stanisława, wzmiankowany w roku 1418, od 1679 roku o randze kościoła parafialnego, obecny barokowy został zbudowany w 1724 roku staraniem klasztoru franciszkanów z Głogówka;
• we wsi zachowała się znaczna liczba zabudowań z połowy XIX w.;

Ostrożnica

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1281 r. – Ostroczin. Nazwa miejscowa brzmiała Ostronicza, w 1532 r. – “Osstrossnitze”. Była to duża wieś. W 1855 roku zamieszkiwały ją 1334 osoby, a w 1861 – 1463 osoby. Wieś miała charakter typowo rolniczy lecz zamieszkiwała ją również znaczna liczba rzemieślników. Ostrożnica w okresie wojny trzydziestoletniej należała do rodziny Twardawów, później, jako część składowa majątku Polska Cerekiew, do hrabiowskiej rodziny Gaszynów. W latach 1822-1829 jej właścicielami była rodzina Promnitzów. Ostatecznie przeszła we władanie znanej rodziny Laryszów von Männich.

Najciekawsze zabytki to:

• kościół parafialny p.w. Ducha Świętego wraz z kaplicą i plebanią;
• budynki mieszkalne o ciekawej architekturze;

Radoszowy

• drewniany kościół parafialny p.w. św. Jadwigi, wzmiankowany już w roku 1418, obecny zbudowany w 1730 r., był odnawiany w roku 1890, a w 1929 powiększony. Cały o konstrukcji zrębowej posiada wieżę o konstrukcji słupowej;

• murowana kapliczka z początku XIX wieku;

Trawniki

• neogotycki kościół filialny p.w. NP. Matki Bożej Dobrej Rady zbudowany w 1897 roku;
• pochodzące z XIX wieku zabudowania pałacowe i folwarczne otoczone parkiem;

Ucieszków

• usytuowany na wzniesieniu, pośrodku wsi klasycystyczny kościół parafialny p.w. Opatrzności Boskiej, wzmiankowany w 1358 roku, obecny został zbudowany w 1805 roku, spalony w 1809 – w latach następnych odbudowany. Po uszkodzeniach wojennych odbudowany ostatecznie w 1951 roku;

Przedborowice

• Ceglana kapliczka wybudowana w ok. 1870r.;

Ligota Wielka

• Dom w zespole dworskim zbudowany w XIXw. w stylu eklektycznym nawiązujący do włoskich will neorenesansowych. Murowany, otynkowany gładko z dekoracją architektoniczną wykonaną w tynku;

Grudynia Mała

• Pałac murowany, otynkowany z dekoracją architektoniczną w stylu eklektycznym, z elementami późnoklasycystycznymi zbudowano w 1859r. W części środkowej fasady wydatny ryzalit z dekoracją w portyku;